دوران شیمیدرمانی یکی از مراحل حساس درمان سرطان است که در آن، تغذیه صحیح نقش بسیار مهمی در حفظ قوای جسمانی بیمار و مدیریت عوارض جانبی درمان ایفا میکند. در این دوران، سیستم گوارش ممکن است ضعیف شود و نیازهای بدن تغییر کند. این مقاله مجموعهای از توصیههای کلی، پرهیزات غذایی و توضیحات ضروری برای بیماران مبتلا به سرطان در طول دوره شیمیدرمانی است.
خلاصه پرهیزات غذایی مهم
در یک نگاه کلی، مصرف موارد زیر در این دوران باید با احتیاط و طبق دستورالعملهای ذکر شده باشد:
-
انواع خاصی از گوشت (قرمز سنگین)
-
قند و شکر مصنوعی
-
نمک زیاد
-
مصرف خودسرانه ویتامینها، آهن و اسید فولیک
-
مواد غذایی نفاخ
-
ترشیجات و غذاهای اسیدی
-
غذاهای غلیظ و دیرهضم
-
روغن دنبه و غذاهای سرخکردنی
توضیحات تکمیلی و راهنمای مصرف
در ادامه، جزئیات مربوط به هر یک از گروههای غذایی و دلایل پرهیز یا توصیه آنها شرح داده شده است.
۱. مدیریت مصرف گوشت و پروتئینها
پروتئین برای ترمیم بافتها ضروری است، اما نوع گوشت مصرفی اهمیت دارد:
-
-
گوشتهای ممنوعه: از مصرف گوشت گاو، گوساله و شتر باید اجتناب شود (به دلیل دیرهضم بودن).
-
گوشتهای مجاز: مصرف سایر گوشتها مانند گوسفند، مرغ، خروس، بلدرچین، بوقلمون و ماهی مجاز است.
-
نکته مهم: مقدار کلی مصرف انواع گوشتها نباید از ۳۵۰ تا ۵۰۰ گرم در هفته بیشتر شود.
-
-
احشاء داخلی: م
-
صرف جگر، دل و قلوه در این دوران به طور کلی توصیه نمیشود زیرا دیرهضم هستند و ممکن است خوب پخته نشوند.
-
بیماران دارای متاستاز: در بیمارانی که متاستاز دارند (یعنی تومور به قسمتهای دیگر بدنشان گسترش پیدا کرده است)، مصرف گوشت باید محدودتر و حدود ۳۵۰ گرم در هفته باشد.
-
فرآوردههای گوشتی: از مصرف گوشتهای فرآوریشده مانند سوسیس، کالباس، تن ماهی یا ماهی نمکسود شده جداً پرهیز شود.
-
۲. کنترل مصرف قند، شکر و نمک
تعادل در مصرف طعمدهندهها برای جلوگیری از مشکلات سلامتی دیگر ضروری است.
الف) قند و شکر:
-
از مصرف قندهای ساده مانند قند و شکر باید پرهیز شود. توجه کنید که مقدار مورد نیاز قند برای اعمال حیاتی بدن، در قندهای طبیعی مانند میوهها، عسل و بسیاری از مواد غذایی روزمره وجود دارد؛ لذا تا جای ممکن مصرف شکر، قندهای مصنوعی، مرباها و شیرینیجات محدود گردد.
-
حتی در مصرف قندهای طبیعی مانند عسل و شیره انگور نیز نباید افراط شود.
ب) نمک:
-
مصرف نمک باید محدود گردد. مقادیر مورد نیاز نمک برای اعمال حیاتی بدن در نان و بسیاری دیگر از مواد غذایی روزمره وجود دارد.
-
نکته: غذا را با سایر چاشنیها خوشطعم کنید؛ نباید غذای بیمار بیمزه یا بدطعم باشد.
-
از مصرف شوریجات مانند کلم شور، خیار شور و موارد مشابه پرهیز شود.
-
هشدار جدی در مورد نمک دریا: از مصرف نمکهایی که تحت عنوان “نمک دریا” در عطاریها عرضه میشود پرهیز شود، زیرا معمولاً تصفیه نشدهاند و در بسیاری موارد حاوی فلزات سنگینی مانند سرب، آرسنیک و کادمیوم هستند که مصرف آنها میتواند منجر به بروز سرطان یا مسمومیت شود.
۳. هشدار درباره مصرف مکملها و ویتامینها
-
-
بسیاری اوقات مشاهده میشود که افراد مبتلا به سرطان، خودسرانه انواع مختلف مکملها را مصرف میکنند که این کار اصلاً توصیه نمیشود. در مصرف خودسرانه مکملها، امکان تداخل با داروهای شیمیدرمانی و همچنین افزایش احتمال متاستاز یا عود بیماری وجود دارد.
-
البته پزشک معالج بررسی میکند و در صورتی که کمبود ویتامینها (مانند ویتامین D) یا مواد معدنی (مانند کلسیم و منیزیم) وجود داشته باشد، حتماً تحت نظر پزشک، ویتامینها و مکملهای لازم تجویز میگردد.
-
۴. مراقبت از سیستم گوارش (نفخ، ترشی و هضم)
در دوران شیمیدرمانی، قدرت هضم دستگاه گوارش ضعیف میشود؛ بنابراین رعایت نکات زیر ضروری است:
الف) مدیریت نفخ (نفاخات):
-
مصرف مواد غذایی نفاخ موجب سوءهاضمه، تشدید تهوع و گاهاً تپش قلب و سرگیجه میگردد.
-
با این حال، مصرف غلات و حبوبات در برنامه غذایی بیماران یک تا سه وعده در هفته توصیه میشود. بنابراین، توصیه میشود که قبل از مصرف حتماً خیسانده شوند، نفخ آنها گرفته شود و خیلی خوب پخته شوند. (حبوبات توصیه شده شامل نخود، لوبیا، ماش و یا دال عدس هستند).
-
مصرف آش رشته که علاوه بر حبوبات، رشته نیز دارد توصیه نمیشود.
-
اصول صحیح غذا خوردن: خیلی از اوقات، نفخ بر اثر رعایت نکردن اصول صحیح غذا خوردن ایجاد میشود. یعنی فرد غذای نفاخ نخورده، ولی همراه غذای غیر نفاخ، آب، دوغ یا نوشابه نوشیده، همراه غذا سالاد خورده، و یا پرخوری/درهمخوری کرده است. تمام این موارد موجب ایجاد نفخ خواهد شد.
-
میوهها و سبزیجات نفاخ: مصرف برخی از میوهها و سبزیجات موجب نفخ میگردد؛ مانند تره، ترب، شاهی، سیر خام، پیاز خام، هلو، زردآلو و… .
ب) پرهیز از ترشیجات و اسیدیها:
-
از مصرف ترشیجات، خصوصاً همراه سرکه (مانند ترشی لیته) جداً خودداری شود.
-
از مصرف هرگونه ماده غذایی ترش و یا نوشیدنی ترش اجتناب گردد. مواد غذایی مانند رب انار، تمرهندی، غوره، آب نارنج یا لیموترش جهت خوشطعم کردن غذا به عنوان چاشنی میتوانند به مقدار کم به غذا اضافه گردند، ولی میزان آنها باید به قدری باشد که غذا ترش نشود و طعم ملایم داشته باشد.
-
از مصرف آب پرتقال، آب گریپفروت، سایر مرکبات و همچنین آب انار ترش پرهیز شود.
-
مصرف میوههای نارس یا ترش مانند چاقاله بادام، گوجه سبز و آلو پرهیز شود.
ج) غذاهای دیرهضم و غلیظ:
-
-
منظور از غذاهای دیرهضم، غذاهایی است که ترکیباتشان طوری است که هضم سختی دارند؛ مانند الویه، لازانیا، ماکارونی، پاستا، پیتزا (با پنیر زیاد و خصوصاً با خمیر کلفت)، کلهپاچه، آش رشته و… .
-
همچنین مصرف انواع نوشیدنیهای گازدار یا انرژیزا، چیپس، پفک و موارد مشابه توصیه نمیشود.
-
۵. انتخاب روغنها و چربیهای مناسب
-
از مصرف روغن دنبه جداً اجتناب شود.
-
غذاها بیشتر به صورت خوراک، خورش و سوپ باشند و مصرف غذاهای سرخکردنی محدود گردد.
-
از مصرف غذاهای چرب پرهیز شود.
-
بهترین روغنها: بهترین روغن، روغن زیتون است که اثرات سودمند آن در رژیمهای مدیترانهای در مطالعات متعدد نشان داده شده است. در درجه بعدی، روغن کانولا (کلزا) توصیه میشود. ارزش غذایی روغن کانولا به دلیل مقدار کم اسیدهای چرب اشباع و مقدار نسبتاً زیاد امگا ۹ (اسید اولئیک – حدود ۶۰ درصد) و امگا ۳ (آلفا لینولنیک – حدود ۱۰ درصد) است. کانولا بعد از روغن زیتون، از نظر مقدار امگا ۹ در بین چربیها و روغنهای نباتی خوراکی در مقام دوم قرار دارد. به جز روغن سویا، کانولا تنها روغن خوراکی است که مقدار قابل توجهی اسید امگا ۳ دارد.
-
نکته اختصاصی: مصرف روغن سویا و کنجد در بیماران مبتلا به سرطان پستان که هورمون مثبت هستند، باید پرهیز شود.
۶. نکات ویژه درباره گردو و لبنیات
-
گردو: مصرف گردو در دوره شیمیدرمانی توصیه نمیشود زیرا ممکن است موجب ایجاد یا تشدید زخمهای دهانی گردد.
-
لبنیات: در دوره شیمیدرمانی هضم ضعیف میشود، لذا مصرف خیلی از مواد غذایی که فرد قبلاً با آنها مشکلی نداشته است، در این دوره باعث ایجاد نفخ، درد و ناراحتی (سوءهاضمه) میگردد. لبنیات از جمله مواد غذایی است که در این دوره مصرف آن با توجه به شرایط بیمار توصیه میشود، ولی به طور کلی میتوان گفت که مصرف پنیر کمچرب پروبیوتیک و ماست کمچرب پروبیوتیک مجاز است، در حالیکه مصرف کشک و دوغ در این دوره توصیه نمیشود.
نکته پایانی و اطلاعات تماس
این توصیهها ماهیت کلی دارند. در صورتی که سوءتغذیه در دوره شیمیدرمانی یا رادیوتراپی داشته باشید یا دچار عارضهای شدید شدید، جهت گرفتن مشاوره تخصصی میتوانید با کلینیک فوق تخصصی همراه تماس بگیرید.
-
